1960-ական թվականներին գերմանական ուսանողական շարժումը բազմաշերտ քաղաքական շարժում էր, որը զբաղվում էր 1950-60-ական թվականներին Գերմանիայի վարչակարգի դեմ պայքարով եւ արմատական քննադատությամբ:
Այն իրենից ներկայացնում էր միջազգային ուսանողական շարժման մի մասը, որը հայտնվել էր ԱՄՆ-ում, գտնվելով Ֆրանկֆուրտի դպրոցի ուժեղ ազդեցության տակ։ Այն իրեն համարում էր Ազատական և հիմնականում հակաավտորիտար, այսինքն ՝ դեմ էր “մարդկանց գերիշխանությանը”։ Նաև գերակշռում էին հակակապիտալիստական դիրքորոշումները։ Միեւնույն ժամանակ, շարժումը վճռականորեն մերժեց գոյություն ունեցող կոմունիզմի համակարգերը, բայց այնտեղ էին եւ համակրում էին սոցիալիզմի այս կամ այն մոդելներին: Մեկ այլ բնորոշ հատկանիշ էր Գերմանիայում Երրորդ ռեյխի “դահիճների սերնդի” իշխանության գալու դատապարտումը, ինչպես նաեւ 1950-ական թվականների կեղծավոր սեռական բարոյականության դեմ պայքարը:3
Գերմանական ուսանողական շարժումը սերտորեն կապված է Գերմանիայի պատմության հետ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ եւ հետո: Չնայած աշխարհի մյուս ուսանողական շարժումներին ՝ գերմանական շարժումը ելնում էր իր անմիջական իրավիճակից։ Սա առաջին հերթին վերաբերում է Գերմանիայի նացիոնալ-սոցիալիստական անցյալի վերաիմաստավորման քննադատությանը, որը դարձել է շարժման առաջացման եւ տարածման գլխավոր պատճառներից մեկը, ինչպես նաեւ նրա պայքարի օբյեկտը: Միևնույն ժամանակ ԱՄՆ-ում հակաֆաշիզմն ու կապիտալիզմի քննադատությունը հատուկ դեր չեն խաղացել, ի տարբերություն հակառասիստական քաղաքացիական իրավունքների շարժման։ Իսկ Ֆրանսիայում հատուկ էր աշխատողների մասնակցությունը 1968թ. մայիսի իրադարձություններին։
Գերմանական ուսանողական շարժումը հայտնվել է 1961 թվականին այն բանից հետո, երբ տեղի է ունեցել Գերմանիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության (ՍԴՀԿ) գերմանացի ուսանողների սոցիալիստական միության բաժանմունքը: Շարժումը ավարտվում է 1969 թվականին, եւ փլուզման հիմնական պատճառըն էր ուսանողական շարժման բաժանումը միմյանց հետ պայքարող խմբավորումների եւ հոսանքների այն բանից հետո, երբ 1967 թվականին ոստիկանների կողմից գնդակահարվեց ուսանող Բենո Օնեզորգը: Բացի այդ, այդ ժամանակ գերմանական հասարակության մեջ իդեալների համընդհանուր հետնյութական էմանսիպացիոն վերագնահատման ընթացքում զուտ ուսանողական շարժումից ի հայտ եկավ մեկ այլ շարժում, որն ընդգրկում էր բնակչության մյուս շրջանակները, և 1966 թվականի մեծ կոալիցիայի կազմավորումից հետո հանդես եկավ որպես “արտախորհրդարանական ընդդիմություն”, որի արմատականությունը հեռու էր անցնում իդեալների համընդհանուր վերագնահատման սահմաններից, և այդ պատճառով էլ ի վիճակի չէր համերաշխեցնել բնակչության մեծամասնությանը:
Գերմանիայում ուսանողական շարժման կենտրոնները նկատելի էին բազմաթիվ համալսարաններում, հատկապես 1963 թվականին հիմնադրված “քայքայիչ գործողություն” և “կոմունա I”խմբերը ։ 1966/67 թվականներին 1950-ականներին երկրի վերականգնումից եւ մեծ կոալիցիայի ձեւավորումից հետո (առանց Բունդեսթագում ազդեցիկ ընդդիմության) գերմանացի ուսանողների սոցիալիստական միության (ԱԱԽ) ղեկավարությամբ արտախորհրդարանական ընդդիմություն է ստեղծվել:
Այդ ընդդիմության համար վճռորոշ գործոնը, որը մոբիլիզացրել է ուսանողների մեծ զանգվածներին, 1967 թվականի հունիսի 2-ին Բենո Օնեզորգի ուսանողի սպանությունն էր ՝ Իրանի շահ Մոհամեդ Ռեզա Փեհլեվիի Բեռլին կատարած այցի դեմ ցույցի ժամանակ։ Բուլվարային մամուլը (առաջին հերթին “Բիլդ-Ցայթունգ”) ուժեղացրեց հակասությունները տեղի ունեցածի վերաբերյալ բևեռացված հաղորդագրություններով:
1968 թվականի ապրիլի 11-ին ուսանողական շարժման առաջնորդ Ռուդի Դուչկեն մահացու վտանգավոր վնասվածք էր ստացել նրա սպանության փորձի ժամանակ։ Դրանից հետո արևմտյան մի շարք քաղաքներում բողոքի ցույցեր են տեղի ունեցել, որոնց մի մասն անցել է ոստիկանության հետ փողոցային բախումների, որոնք հիշեցնում են քաղաքացիական պատերազմ։ Այդ “զատկական անկարգություններում” սպանվել է 2 մարդ Մյունխենում, և շուրջ 400 մարդ ողջ երկրում վնասվածքներ է ստացել։Դուչկայի դեմ մահափորձը եւ 1968 թվականի մայիսի իրադարձությունները Ֆրանսիայում ուժեղացրել են շարժման սկսված արմատականացումը, որը, միեւնույն ժամանակ, ավելի ու ավելի է սկսել բաժանվել հոսանքների:
1968-ի շարժումից հետո Անդրեաս Բաադերն ու Ուլրիկ Մայնհոֆը հիմնադրեցին “Կարմիր բանակի խմբակցություն” ահաբեկչական կազմակերպությունը: Rote Armee Fraktion, RAF). Միևնույն ժամանակ, ուսանողական շարժման զգալի մասը դիմել է ՍԴՀԿ-ին իր այն ժամանակվա ղեկավար Վիլլի Բրանդտինին։1968 թվականի շարժման այլ հետևանքներ կարելի է անվանել “Կանաչներ” և այլ քաղաքացիական իրավունքների շարժումներ, ինչպիսիք են գեյերի շարժումները։Սակայն շրջակա միջավայրի պաշտպանությունը, կենդանական աշխարհի պաշտպանությունը եւ կանանց շարժումն ունեն վաղեմի ավանդույթ, որը արմատներ ունի կայսեր Վիլհելմի օրոք եւ որը 1960-ական թվականների զավակ չէ:
Նյութը պատրաստեց ՝ Մանե Գևորգյան
More Stories
«Վիդեոհոլովակների մրցույթ»-ի ամփոփում
Ժամանակակից արվեստագետները ՀՀ-ում և աշխարհում
ՀՀ բարձրագույն կրթության համակարգի կատարելագործումը որպես պետության զարգացման հիմնական գործոն